Mantıklı Tartışma - I

Diğer bir yazımda mantıksız ve boş tartışmaları eleştirmiştim. Bu yazıda, hatta yazı dizisinde, bu konuda biraz daha detaya inmek ve daha akademik bir yaklaşım yapmak istiyorum. Muhtemelen biraz uzun olacaktır.

Akademide işler temel olarak diğer akademisyenlerle (yani yazılarıyla) etkileşime girmek ve onları (düşüncelerini) eleştirmek ve reddederek düzeltmek vasıtasıyla yürür. Diğer bir akademisyenin şu veya bu düşüncesinin niye hatalı olduğunu söylersiniz kısaca.   

Ancak diğer akademisyenin hatalı olduğunu söylemek yetmez. Öncelikle onun argümanını (savını) tespit etmek sonra da argümanının neden hatalı olduğunu göstermek gerekir. Bu iki şekilde yapılabilir:

(i) argümanın geçerliliğini sorgularsınız (ve geçersiz olduğunu söylersiniz)

(ii) argümanın öncüllerini sorgularsınız (ve hatalı olduğunu söylersiniz)

Bunları yapabilmek için de sonucu ve öncülleri tespit edebilmeniz gerekir.

Sembollerle ifade edelim. Q bir önerme olsun ve şöyle tanımlansın:

Q: Mozambik Cumhuriyeti bir demokrasidir

Peki bu önermeyi kullanarak nasıl daha komplike argümanlar üretebiliriz? Bağlaç kullanarak. Bağlaçlar ve sembolleri şöyle ifade edebiliriz:

ve: &

veya: v

eğer (ise o zaman): >  

ancak ve ancak: < >

değil: -

Şimdiki baştaki Q önermesine geri dönelim: Mozambik Cumhuriyeti bir demokrasidir

Diyelim ki Q'yu reddediyorsunuz. Bu tek başına yetmez, onu neden reddettiğinizi yani Q'nun neden hatalı olduğuna inandığınızı da söylemeniz gerekir. Bu reddedişin sebepleri de aslında Q önermesini yapan kişi tarafından sunulmuş olmalıdır. Örneğin bu argümanı yapan (savunan) kişi şöyle düşünebilir: P'den dolayı Q'dur. Yani P > Q. Şöyle ifade edebiliriz:

Q: Mozambik Cumhuriyeti bir demokrasidir ifadesi sadece bir sonuçtur, bunun öncülleri olması gerekir. Bu öncüller argümanın sahibi tarafından yazısında/söylevinde dile getirilir. Aksi taktirde sadece P'ye karşı çıkmak mantıksızdır. Bu yüzden biraz önce öncüllerin tespit edilmesi gerekir demiştim.

Örneğin bu yazarın/akademisyenin daha detaylı argümanı şöyle olsun: Mozambik Cumhuriyeti bir demokrasidir çünkü insanlar seçimlerde oy verebilir. 

Bu hala argümandır (koşullu), tez değil. Tezde 'çünkü' olmaz. Tez şöyle olacaktır:

Tez: Mozambik Cumhuriyeti gerçek bir demokrasidir. 

Genelleştirirsek; eğer X ülkesinde insanlar oy kullanabiliyorsa, o zaman X ülkesi bir demokrasidir. (Koşullu Önerme: Eğer P ise, o zaman Q'dur, yani P > Q)

O zaman, herhangi bir şeye karşı çıkmak için öncelikle hem Tezi hem de Argümanı tespit edebilmeniz gerekir. Sadece birini tespit ederek o 'şeye' karşı çıkamazsınız da etkileşime de geçemezsiniz.

Özetlersek:

Öncül (1):  Eğer X ülkesinde insanlar oy kullanabiliyorsa, o zaman X ülkesi bir demokrasidir. 

Öncül (2):  Mozambik Cumhuriyeti'nde insanlar oy kullanabilir.

Sonuç (S): Mozambik Cumhuriyeti gerçek bir demokrasidir. [TEZ]

Ya da sembollerle ifade edersek:

(1) P>Q

(2) P

(S) Q

Bu argüman (sözel olarak da sembolik olarak da) geçerli bir argümandır. Hatta bu şekilde yapılanmış tüm diğer argümanlar da geçerlidir. Bu şekilde yapılandırılmış argümanlara mantıkta MODUS PONENS deniyor. Modus Ponens insanların en temel tartışma ve fikir oluşturma biçimlerinden birisidir ve Modus Ponens biçimindeki tüm argümanlar her zaman geçerlidir. Ancak geçerli olması doğru olduğu anlamına gelmez. Geçerli olması mantık kurallarına uygun olduğunu ve bu argümanı ele alabileceğimizi, değerlendirebileceğimizi gösterir. Dolayısıyla teorik olarak çürütülebilir olduğunu ya da çürütülmeye değer olduğunu da gösterir. 

Şimdi varsayalım ki sonuca yani (S)'ye katılmıyorsunuz. O zaman ya öncül (1) ya da öncül (2)'yi  reddetmeniz gerekir. Bunun için de bir karşı-örnek sunabilir ve bununla (1) ya da (2)'nin hatalı olduğunu gösterebilirsiniz. Örneğin şöyle diyebilirsiniz; 

Kuzey Kore insanların oy kullanabildiği bir ülke, ama bir demokrasi değil.

Burada sembolik olarak yaptığınız şey şudur: -(P>Q). Bu da P & -Q demektir. Yani P'nin varlığı Q'ya yol açmıyorsa, P ve 'Q olmayan' beraber var olabilir.

Argümanı eleştirirken yapılabilecek bir başka seçenek de şudur: bazen birinin fikrine katılırsınız, ancak yine de ona karşı çıkabilirsiniz. Onun tezine (yani sonucuna) katılmanız, onun o fikre ulaşma biçimine de katılacağınız anlamına gelmez. O kişinin argümanını oluşturma ve o sonuca ulaşmadaki fikir yürütme sürecine katılmayabilirsiniz yani. 

Örnek olarak, Mozambik Cumhuriyeti'nin gerçekten de bir demokrasi olduğunu düşündüğünüzü, ama yazarın bunu yanlış sebeplere dayandırdığını düşündüğünüzü varsayalım. O zaman şöyle dersiniz: 'Hayır bunun sebebi bu değil, Mozambik Cumhuriyeti bir demokrasidir çünkü ... (burada neden demokrasi olduğuna dair sebeplendirme yaparsınız)'.

Yani yine özetlersek, birinin bir fikrine karşı çıkmak için şu aşamaları izlemelisiniz:

1. Tezi/sonucu tespit et.

2. Argümanı tespit et.

3. Argümanı mantıksal olarak inşa et.

4. Tezin neden hatalı olduğunu söyle.

5. Argümanın neden dayanaksız olduğunu söyle ve şu sorulara da cevap ver:

5.a. Bu öncüllerden bu tez çıkar mı?

5.b. Öncüller doğru mu?

Devamı ikinci bölümde gelecek.